Welkom bij STIP-APP.nl
Sinds begin 2024 is de STIP-Applicatie Nederland beschikbaar. De STIP-APP is essentieel in de toepassing van de STIP-Methode die gebaseerd is op de Richtlijn Probleemgedrag bij Dementie van Verenso/NIP 2018, en ondersteund door V&VN. De STIP-Methode is ontwikkeld en onderzocht in het kader van een ZonMw project. De STIP-APP is een internationaal kwaliteit ondersteunend instrument voor een methodische en effectieve preventie en behandeling van ‘probleem’gedrag bij (kwetsbare) ouderen m.n. lijdend aan cognitieve stoornissen zoals dementie.
Wat is STIP-APP?
Woord vooraf
Er bestaat een boekje ‘Kleur bekennen met de STIP-Methode, in zakformaat’, een logisch vervolg op de eerder verschenen zakboekjes ‘Kleur bekennen in de Psychogeriatrie, DSA in zakformaat’ en ‘Sociotherapie binnen de Psychogeriatrie, in zakformaat’. De wenselijkheid van het boekje komt voort uit de bevindingen van recent wetenschappelijk onderzoek.
Gebleken is namelijk dat er in de praktijk van alle dag nog te vaak wordt gewerkt zonder een wetenschappelijk onderbouwde methode; sterker nog, slechts circa 25% werkt met een methode! Daarnaast laat onderzoek keer op keer zien dat de uitvoeringsbetrouwbaarheid ruim onder de 50% zit; dus we voeren minder dan de helft van de afspraken uit die we met elkaar maken. Dit moet en kan beter. Zeker nu we weten uit Vilans onderzoek (mei 2022) dat bijna de helft van de verzorgenden overweegt te stoppen met hun baan met name vanwege onmacht en teleurstelling juist samenhangend met ‘probleem’ gedrag. Gelukkig weten we ook uit recent onderzoek hoe dit komt. Het is geen onwil, integendeel iedereen is vol passie bezig met de zorg. Kort samengevat komt het erop neer dat bestuur, inhoudelijk management en zorgprofessionals tegelijkertijd in een organisatie de aanpak dienen te verbeteren door een op wetenschap gebaseerde methode werkelijk te implementeren, met speciale aandacht voor de psychiatrische en psychotherapeutische kennis en kunde. De STIP-Methode kan hier goed in voorzien. Vandaar ook dit handzame zakboekje ter ondersteuning. De STIP-Methode nodigt je uit Kleur te bekennen in de psychogeriatrie. Maar, eerst nog even dit: Wat is nu eigenlijk ‘probleem’ gedrag? Vanuit het perspectief van de oudere mens met dementie staat ‘probleem’ gedrag voor signalen/uitingen van het psychisch lijden bij de oudere mens met dementie zelf. Dit gedrag roept vaak ook voor de omgeving (zorgverleners en mantelzorgers) problemen op of is voor hen moeilijk begrijpbaar. Vanwege dit laatste wordt ook nogal eens gesproken over ‘onbegrepen’ gedrag, hetgeen helaas ook te vaak echt het geval is. In de richtlijnen op dit gebied spreekt men meestal over ‘probleem’ gedrag. Er is dan een ‘probleem’ voor de oudere zelf en vaak ook een hiermee samenhangend ‘probleem’ voor zijn/haar omgeving (mantelzorger en zorgprofessional). Voor alle drie betrokkenen (oudere, mantelzorger, zorgprofessional) 5 heeft het ‘probleem’ echter een andere betekenis! Dit op zichzelf al maakt het complex en leidt vaak tot (niet onderkende) spraakverwarring en bijbehorend (minder passend) handelen/zorgen. In dit handzame zakboekje gebruiken we de termen door elkaar heen, aansluitend bij de dagelijkse praktijk. We bedoelen dan ‘signalen/uitingen’ van psychisch lijden bij de oudere mens met dementie zelf. Wij hopen dat dit zakboekje je als lezer ondersteunt in het op een wetenschappelijk /gedreven manier preventie en waar nodig behandeling te geven aan hen die dit hard nodig hebben.
Kwetsbare ouderen met dementie en ‘probleem’ gedrag
Iedere hulpverlener die met kwetsbare ouderen met dementie en ‘probleem’ gedrag te maken heeft, kent de complexiteit hiervan. Ongeacht de functie van de hulpverlener of de setting waar de oudere verblijft is het ingewikkeld om deze kwetsbare groep op een juiste wijze hulp te verlenen. Naarmate het onbegrepen gedrag ernstiger wordt neemt de complexiteit toe en is de kans al snel aanwezig om het overzicht te verliezen waardoor het onbegrepen gedrag veelal verergert en het ook in toenemende mate de omgeving direct negatief beïnvloedt. Het lijden aan dementie is op zichzelf al heel complex. Het verlies van onder andere het geheugen, het optreden van desoriëntatie, de aantasting van de praxis en taal en de verandering van het begrijpen van de werkelijkheid om je heen zijn heel ingrijpend voor de oudere zelf en voor zijn of haar naasten. Het leven verandert vaak drastisch, er ontstaat een andere dynamiek, er moet opnieuw betekenis worden gegeven, relaties moeten anders gedefinieerd worden, er ontstaat afhankelijkheid en veelal spelen er gevoelens van schaamte, schuld en verdriet. Naarmate de cognitieve stoornissen toenemen en ernstiger wordt neemt dit toe. Van alle ouderen met dementie lijdt naast de cognitieve problemen ruim 90% aan een of meer psychische problemen. Te denken valt dan aan bijvoorbeeld: angst, depressie, achterdocht, agitatie, wanen of hallucinaties. Dit is een indrukwekkend hoog percentage; het betekent dus dat er tienduizenden kwetsbare ouderen zijn die bijvoorbeeld gediagnostiseerd zijn met de Ziekte van Alzheimer daarnaast ook nog (heel) angstig en achterdochtig zijn. Of dat iemand met Fronto-temporale dementie geagiteerd is en aan wanen en hallucinaties lijdt. Of dat een oudere de diagnose Vasculaire dementie heeft gekregen en uitermate somber is, veel moet huilen en heel erg claimend is en zich theatraal uit als het bezoek afscheid neemt. Zo zijn er talloze kwetsbare ouderen, allemaal uniek als mens en in hun uitingsvorm van het ‘probleem’ gedrag wat zij vertonen; soms thuiswonend alleen of met een partner, soms tijdelijk opgenomen in het ziekenhuis of op een geriatrische revalidatie afdeling of voor de rest van hun leven op een woongroep in het verpleeghuis samen met nog 8 of 10 andere cliënten. Er zijn nu ongeveer 290.000 ouderen met een vorm van 8 dementie, de verwachting is dat dit aantal door de vergrijzing zal stijgen in 2040 naar circa 500.000 en in 2050 naar circa 620.000 mensen. Dit zijn indrukwekkende aantallen, en dat in een tijd waarin het moeilijk is om aan voldoende goed opgeleide professionals te komen. Dit is in de huidige situatie al een groot probleem en de verwachting is dat dit alleen maar zal toenemen. Een extra probleem is dat veel, met name zorgprofessionals, lijden onder het onbegrepen gedrag van kwetsbare ouderen. Niet zo zeer onder het onbegrepen gedrag op zichzelf; zij kiezen juist met veel passie om voor deze ouderen te zorgen en waar zij graag en met veel inzet iets voor willen en kunnen betekenen. Waar zij tegenaan lopen is daar waar het gedrag escaleert en er onvoldoende of geen mogelijkheden lijken te zijn om het gedrag positief te beïnvloeden. Waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat die tot gevoelens van onmacht en uitputting leidt en uitval ontstaat door ziekte of het verlaten van het beroep. Het recent verschenen rapport van Vilans (mei 2022) geeft hier veel inzicht in. Zorgwekkend en onnodig want veel wetenschappelijke resultaten die bekend zijn laten zien dat dit anders zou kunnen en dit zowel de kwetsbare ouderen en zijn naasten als de hulpverleners zou helpen om een betere kwaliteit van leven en werken te ervaren.
Belang van methodiek
Vanaf de jaren 1950/1960 heeft de ouderenzorg daar waar het gaat over ouderen met dementie zich ontwikkeld tot de langdurige zorg; daarvoor vormde het een onderdeel van de ziekenhuiszorg en de geestelijke gezondheidszorg. In de loop van deze decennia tot op de dag van vandaag worden er met veel passie ideeën ontwikkeld, is er wetgeving gemaakt en wordt er wetenschappelijk onderzoek gedaan. Opvallend is dat er tot ongeveer het jaar 2000 weinig specifieke aandacht was voor de behandeling van psychische problemen van deze ouderen en er relatief veel aandacht was voor de (belevingsgerichte) omgang ermee en de vormgeving van de zorg zoals bijvoorbeeld het multidisciplinair overleg, de rapportage en de overdracht. Als gevolg hiervan hebben medewerkers te vaak te weinig specifieke kennis en kunde (breder dan zorg). Op dit punt is helaas ook onvoldoende verbetering te constateren laten de verschillende onderzoeken van de Inspectie van Volksgezondheid en Jeugd (2015, 2020), Vilans (2022) en het STIP-Methode project (2022/23 ) zien.
In dit handzame zakboekje bieden we je de STIP-Methode aan. Een overzichtelijke methode die een wetenschappelijke basis heeft en het doel heeft om de zorg aan kwetsbare ouderen met dementie met onbegrepen gedrag op methodisch gestructureerde wijze in kaart te brengen. En dat niet alleen, het reikt je ook afhankelijk van de ernst, in gelaagdheid verschillende interventies aan om het gedrag positief te beïnvloeden. Het geeft de mogelijkheid om een gezamenlijke taal te leren hanteren waardoor er een intensieve interdisciplinaire samenwerking ontstaat en de verschillende teamleden en disciplines elkaar beter leren te verstaan. En dit is hard nodig om genoemde ouderen goed te kunnen begeleiden en behandelen en onze professionals goed toe te rusten om met deze complexiteit om te kunnen gaan
Wat houdt de STIP-Methode in?
De STIP-Methode is een persoonsgerichte integrale aanpak gebaseerd op de Richtlijn Probleemgedrag bij Dementie van Verenso/NIP uit maart 2018, ondersteund door V&VN. In deze richtlijn worden drie aanpakken genoemd die effectief zijn (Integratieve Reactivering en Rehabilitatie (IRR)-programma, STA OP!, Grip op Probleemgedrag). Door de betrokkenen van deze drie aanpakken zijn de handen ineengeslagen om tot één gecombineerde aanpak te komen: de gepersonaliseerde STapsgewijze Integrale preventie en behandeling van Probleemgedrag: De STIP-Methode!