De STIP-Methode

De STIP-Methode is de afkorting van: De gepersonaliseerde STapsgewijze Integrale preventie en behandeling van Probleemgedrag bij mensen met dementie. Een mond vol en niet echt doenbaar in de dagelijkse praktijk om te hanteren, vandaar de afkorting STIP die wat makkelijker is in het gebruik en ook gewoon goed klinkt. Als je de zin goed bestudeert en er betekenis aangeeft, zien we hier een methode die in feite alles in zich heeft om de complexiteit van probleemgedrag bij ouderen met neurocognitieve problemen te helpen en te ondersteunen in hun leven. Het gaat hier om de oudere met ‘probleem’ gedrag dusdanig te beïnvloeden dat zijn of haar kwaliteit van leven toeneemt en daarmee ook de kwaliteit van leven van de mensen om hem en haar heen. In de algemene inleiding noemden wij al de enorme complexiteit van het ‘probleem’ gedrag en de dynamiek die dat op allerlei andere vlakken geeft. Klinisch redeneren en beschikken over de kennis en kunde van interventies om het gedrag te beïnvloeden zijn dan cruciaal. Dit in stapjes, heel overzichtelijk en waar mogelijk preventief ingezet. Samen met de cliënt/mantelzorger en integraal met de verschillende multidisciplinaire teamleden een hypothese ontwikkelen, gezamenlijke taal hanteren, gelijkwaardig zijn aan elkaar met maar een doel: beïnvloeden van het probleemgedrag om weer kwaliteit van leven te geven. Hoe mooi is dat!

Aandacht voor Preventie binnen de STIP-Methode

De laatste jaren is er vanuit de overheid en binnen de gezondheidszorg veel aandacht voor preventie. In het Nationale Preventie akkoord staan alle afspraken om Nederlanders gezonder te maken door roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht terug te dringen. De overheid heeft met meer dan 70 maatschappelijke organisaties afspraken gemaakt om tot een gezonder leven te komen in 2040. Ook is er veel aandacht voor de oorzaken en het voorkomen van dementie, denk aan Alzheimer Nederland die zich richt op de risicofactoren en preventie. Veel aandacht voor preventie dus en dit is geheel terecht. Binnen de STIP-Methode is er ook nadrukkelijk aandacht voor preventie; zij probeert met haar methode van werken ‘Probleem’ gedrag zoveel als mogelijk te voorkomen maar in ieder geval om het niet te laten escaleren. Daar waar het Nationaal Preventie akkoord zich dus op macroniveau bezighoudt met de gezondheid van Nederlanders houdt de STIP-Methode zich op organisatie en individueel (persoonsgericht) niveau bezig met kwetsbare ouderen met dementie en hun mantelzorg. Door vroegtijdig en proactief het gedrag in kaart te brengen en daar op methodische wijze passende interventies middels de Stepped Care op toe te passen kan het gedrag positief beïnvloed worden en wordt erger voorkomen. Het lijkt wellicht wat overdreven om binnen een methode zoveel aandacht te geven aan het begrip Preventie, maar niets is minder waar. Zoals eerder gemeld in de algemene inleiding ontbreekt het op heel veel plekken om op methodisch verantwoorde wijze de juiste dingen te doen met alle gevolgen van dien.

De ontstaansgeschiedenis

De STIP-Methode (Bakker, 2019) is gebaseerd op eerdere onderzoek uitgevoerd bij het opstellen van de Richtlijn ‘Probleem’ gedrag bij dementie van Verenso, NIP en onderschreven door V&VN in 2018. Binnen deze belangrijke richtlijn leggen Verenso, NIP en V&VN de basis voor goede en verantwoorde zorg en wordt ervan uit gegaan dat de professional werkt op basis van wetenschappelijk onderbouwde beroeps normen en kwaliteitscriteria die de toets der kritiek van deskundige zoals de inspectie kunnen doorstaan. Een van de belangrijkste bevindingen van dit uitgebreide overzoek is dat interventies gericht op concreet symptoom gedrag niet of nauwelijks werken. Dit geldt zowel voor psychofarmaca als benaderingswijzen zoals bijvoorbeeld aromatherapie of muziektherapie. Programma’s die echter gericht zijn op de onderliggende factoren blijken wel te werken. Deze programma’s richten zich niet alleen op het concrete ‘Probleem’ gedrag maar juist op de persoon en zijn/haar leven in alle dimensies. Het gaat om drie programma’s, namelijk Integratieve Revalidatie en Rehabilitatie (IRR, Bakker 2010), Grip op Gedrag (Zwijsen,2014) en Sta Op (Pieper, 2016). Door alle betrokkenen zijn de werkzame onderdelen van deze drie programma’s samengebracht in de STIP-Methode. Het concrete gedrag kan bijvoorbeeld zijn dat iemand heel somber is, gemeten na het afnemen van een ‘Neuropsychiatric Inventory’ (NPI). Belangrijk is om te weten waar deze somberheid vandaan komt. Het kan samenhangen met trauma’s uit het verleden of met eenzaamheid of recente rouw of misschien is het wel een bijwerking van de medicatie of is het een combinatie van enkele van de voorbeelden. Een ander voorbeeld van concreet gedrag kan agressie zijn. Belangrijk is om te onderzoeken waar deze agressie vandaan komt. Ook hier geldt dat dit veroorzaakt kan worden door bijvoorbeeld de persoonlijkheid, triggers vanuit trauma van het verleden, sociale conflicten of misschien wel pijn. Je snapt dat de genoemde somberheid en agressie beiden verschillende oorzaken kunnen hebben en dat dit vraagt om zorgvuldig onderzoek. ‘Probleem’ gedrag verklaren vanuit de dementie als zodanig is niet juist, maar gebeurt helaas wel te vaak. Probleemgedrag is multifactorieel en de STIP-Methode helpt bij het analyseren wat er speelt.

Conclusie

In dit eerste hoofdstuk hebben we op hoofdlijnen de STIP-Methode uitgelegd en extra aandacht besteedt aan het preventieve karakter en de ontstaansgeschiedenis van deze wijze van werken en deze in een grotere wetenschappelijke context gezet. Met voorbeelden hebben wij laten zien dat probleemgedrag altijd multifactorieel is en niet louter te verklaren is uit het type dementie zelf